Vissen

Een lage visgerelateerde waterkwaliteit van de Schelde

Visgerelateerde kwaliteit en ecologische kwaliteit

Vissen vormen een belangrijk biologisch kwaliteitselement voor de beoordeling van de kwaliteit van het oppervlaktewater. Ze zijn immers erg gevoelig aan verontreiniging, maar ook voor aantasting van de hydromorfologische kwaliteit en voor aanwezige knelpunten ten aanzien van de vismigratie. Daarom vormt de toestand van de vispopulaties een van de kwaliteitselementen om de ecologische toestand van de waterlopen te beoordelen.

Opvolging van de visgerelateerde waterkwaliteit

Vissen worden regelmatig opgevolgd door de landen/gewesten. De toestand van de vispopulatie wordt bepaald op basis van een index. Daarmee wordt de kloof beoordeeld tussen de geobserveerde populatie en de niet of nauwelijks door de mens verstoorde referentietoestand.

De kwaliteit van de vispopulaties in het Scheldedistrict is niet goed. In het bijzonder deze van de trekvissen die voor hun levenscyclus regelmatig migreren tussen verschillende gebieden. Bepaalde vissen, zoals de spiering en de fint, migreren naar het zoetwatergedeelte om er kuit te schieten en op te groeien. Andere soorten, zoals de paling, migreren naar de zee.

Knelpunten voor migratie

Vissen zijn gevoelig voor de aantasting van de hydromorfologische kwaliteit en de aanwezige knelpunt voor migratie.

De verschillende soorten ‘knelpunten’ voor migratie en andere mogelijke oorzaken voor sterfte zijn:

• Stuwen
• Kanalisatie (doorgang onder een weg)
• Sluizen
• Turbines of pompen en/of bekleding met roosters
• Verlies aan paaigebied en groeihabitat
• Waterverontreiniging
• visvangst

De ISC-werkzaamheden ten behoeve van de visgerelateerde waterkwaliteit

Net als voor de andere onderdelen van haar activiteiten waakt de ISC over, en ijvert ze voor de grensoverschrijdende afstemming betreffende visgerelateerde waterkwaliteit. Momenteel legt de ISC zich vooral toe op de verderzetting van een reeks belangrijke werkzaamheden in een geest van samenwerking.

Het SCALDWIN-project

De samenwerking in het kader van het Scaldwin-project, aangevat in 2008, had met name betrekking op het ecologisch herstel, in het bijzonder gericht op vismigratie. Zo kwam een grondige toestandanalyse van de toestand van vis in het internationale Scheldestroomgebiedsdistrict tot stand, vooral voor wat betreft de knelpunten voor migratie en de spreiding van trekkende soorten. Aan de hand van de projectresultaten kon een eerste Masterplan vis worden opgemaakt voor het ISGD Schelde.

Het Masterplan vis

In 2015 stelde de ISC een Masterplan Vis op. Hiermee wordt ingegaan op Beneluxbeslissing M(2009)1 met betrekking tot de vrije vismigratie in de watersystemen van de Benelux. Frankrijk sloot zich aan bij de Beneluxlanden voor de uitvoering van deze beslissing. Het Masterplan Vis werd verwerkt in het overkoepelend deel van het beheerplan met betrekking tot de ecologische kwaliteit van de waterlopen. Daarbij gaat de aandacht vooral naar de ecologische continuïteit.

Door de goedkeuring van het Masterplan Vis kwam bij de ISC een globaal overleg tot stand over de vrije vismigratie.  Er wordt een aanzet gegeven tot een analyse van de vistoestand, mogelijke oplossingen en aanbevelingen. Een regelmatige update van het plan is voorzien.

In het Masterplan Vis voor de Schelde komen volgende punten aan bod:

• de specifieke context van het Scheldedistrict kan van invloed zijn op het leven van vissen (hydrografisch, historisch, wettelijk en bestuurlijk);
• de toestand van vissen in het district (wat er was voor aanvang van de herstelwerkzaamheden, de evolutie ervan, de gebruikte indicatoren)
• huidige en mogelijke spreiding van vissen: wat zijn de doelstellingen voor de vispopulaties en/of de ecologische continuïteit in de toekomst?
• Welke maatregelen werden al genomen? Welke maatregelen dienen nog te worden genomen om de doelstellingen te halen, vooral ten aanzien van paling?
• Wat zijn de conclusies en aanbevelingen om te komen tot ecologische continuïteit in de waterlopen van het district om de goede ecologische toestand te bereiken?

De projectgroep “Masterplan Vis”

De afstemming met betrekking tot de visgerelateerde waterkwaliteit vindt plaats in de projectgroep “Masterplan Vis”.

De verschillende ISC-partijen leveren grote inspanningen om de knelpunten voor vismigratie terug te dringen. De afstemming bij de ISC is gericht op de grensoverschrijdende ecologische continuïteit.

De afstemmingsfiches voor vis

Een van de werktools van de projectgroep “Masterplan Vis” is het opstellen van afstemmingsfiches vis. Deze fiches hebben betrekking op de aangrenzende waterlichamen, aan weerszijden van de grenzen tussen Partijen. De kenmerken van het systeem, de resultaten van de kwaliteitsbeoordelingen van het systeem, komen erin aan bod. De in aanmerking genomen kwaliteitselementen beïnvloeden de visgerelateerde waterkwaliteit ofwel hangen ze ervan af; uiteindelijk kan daarmee de ecologische kwaliteit van de waterlichamen worden gekenmerkt. De fiches worden opgemaakt om vaststellingen te doen en te werken aan meer samenhang tussen de regio’s: voor de beoordeling van de knelpunten, de vispopulaties, de toestand van vissen, en maatregelen die genomen moeten worden voor een betere grensoverschrijdende ecologische continuïteit.

De visgerelateerde waterkwaliteit in het ISGD Schelde

Geleidelijke verbetering van de visgerelateerde waterkwaliteit

De visgerelateerde waterkwaliteit varieert naargelang de waterloop. Momenteel haalt slechts een minderheid aan waterlichamen op zijn minst een score “goed”. Dit betekent dat er nog een lange weg te gaan is om een goede ecologische toestand te bereiken.

De kaart hieronder geeft de visgerelateerde waterkwaliteit weer zoals deze gebruikt wordt in de rapportering over de ecologische kwaliteit van de waterlopen aan Europa, op schaal van het internationale Scheldestroomgebiedsdistrict.

De uitgevoerde en afgestemde maatregelen en acties om de leefomgeving van vissen te verbeteren werpen niettemin hun vruchten af. In Brussel werd in 2013 een eerste vis gezien in de Woluwe! De terugkeer van vissen in de Woluwe werd bevestigd in 2016, toen een telling nagenoeg 300 stuks van 15 verschillende soorten aan het licht bracht!

Verbetering van de ecologische kwaliteit

Vele knelpunten voor vismigratie kunnen afgezwakt of zelfs weggewerkt worden door middel van de volgende maatregelen:

• Het kunstwerk volledig weghalen
• Het bouwen van visdoorgangen voor de opwaartse trek
• Het plaatsen van visvriendelijke turbines of pompen om te vermijden dat deze ernstig of dodelijk gewond zouden geraken
• Beheer van de visvriendelijke sluizen om hun doortocht te bevorderen tijdens de migratieperiode

Gezien de grote hoeveelheid getelde knelpunten stellen de ISC-partijen lijsten op met prioritaire waterlopen waarvan de ecologische continuïteit dient te worden hersteld. Wat de water- en habitatkwaliteit betreft, worden in de stroomgebiedsbeheerplannen de nodige maatregelen voorzien. Wat de visvangst betreft, neemt elk land wetgevende maatregelen om deze in de hand te houden om de vispopulaties te beschermen.

De verschillende Partijen in de projectgroep “Masterplan Vis” waken er samen over dat er een globale visie op de situatie wordt ontwikkeld. Er worden met name districtsbrede kaarten gemaakt. Daarmee kan gezamenlijk overlegd worden inzake relevante acties en maatregelen om de ecologische continuïteit te verbeteren. Dit overleg moet leiden tot mogelijke aanbevelingen aan de beheerders.